Rzemlik Plamisty – Występowanie, żerowanie i szkody wyrządzane przez szkodnika

Rzemlik plamisty (Saperda scalaris) znany również jako rzemlik dębowy jest szkodnikiem drewna z rodziny kózkowatych.

Występowanie rzemlika plamistego

Rzemlik plamisty występuje na terenie całej Europy z wyjątkiem półwyspu Iberyjskiego. Poza Europą występuje również na terenie północnej Afryki, Azji Mniejszej, Kaukazu, Zakaukazia, północnego Iranu, Kazachstanu, północno-wschodnich chin, Korei i innych rejonów północnej Azji. W Polsce ten drewnożerny owad występuje licznie i często za równo na terenach nizinnych jak i na pogórzu oraz w górach aż do wysokości 1100 metrów nad poziomem morza. Rzemlik plamisty występuje w lasach mieszanych i liściastych rosnących na terenie różnego rodzaju siedlisk. Rzemlik plamisty najczęściej pojawia się w drzewostanach liczących sobie od 40 do 90 lat.

Żerowanie rzemlika plamistego

Rzemlik plamisty rozwija się na różnych gatunkach drzew liściastych w tym również na drzewach owocowych. Wśród drzew na których żeruje rzemlik plamisty są między innymi buki, brzozy, graby, dęby, jesiony, jarzęby, kasztanowce, leszczyny, klony, olsze, lipy, topole, orzechy włoskie, wierzby, wiązy, tarniny, kruszyny, czarny bez, jabłonie, wiśnie, śliwy i grusze. Sporadycznie ten drewnojad stwierdzany jest również na drzewach iglastych takich jak jodły, modrzewie i świerki.

Na terenie Polski gatunkami drzew w których rzemlik dębowy żeruje najczęściej są dęby bezszypułkowy i szypułkowy, brzoza brodawkowata, buk, olsza szara i czarna oraz wierzba iwa. Rzemlik plamisty może zasiedlać różne rodzaje materiału lęgowego począwszy od żywych drzew na których nie można zauważyć oznak uszkodzenia przez drzewa uszkodzone mechaniczne, osłabione i obumierające aż po drzewa martwe, powalone i ścięte. Podsumowując rzemlik plamisty może żerować w każdym drewnie wymienionych wcześniej gatunków drzew jeśli nie zostało one okorowane, oraz jest twarde i nierozłożone.

Jak wygląda rzemlik plamisty?

Osobniki dorosłe rzemlika plamistego mają od 11 do 20 milimetrów długości. Ich ciało pokryte jest krótkimi, gęstymi włoskami mającymi żółtozielony kolor. Na czułkach rzemlika plamistego począwszy od ich trzeciego członu znajdują się jasno owłosione obrączki. Przedplecze rzemlika plamistego jest kwadratowe lub lekko rozszerzone. Na środku przedplecza rzemlik plamistego znajduje się czarna nieowłosiona plama, która otoczona jest przylegającymi szarobłękitnymi włoskami. Pokrywy rzemlika dębowego są szaro lub żółtozielono owłosione. Znajduje się na nich podłużny, czarny rysunek. Rysunek ten składa się z plam i pięciu hakowatych przepasek. Jest on jednak bardzo zmienny. Znanych jest kilkadziesiąt jego aberracji barwnych tego rysunku. Czułki samców rzemlika plamistego są dłuższe od ich ciał, a samic rzemlika plamistego krótsze. Przedplecze samców rzemlika plamistego jest kwadratowe, a samic rzemlika plamistego poprzeczne.

Jaja składane przez samice rzemlika plamistego są silnie wydłużone. Mają one aż 3 milimetry długości, a jednocześnie minimalnie mniej niż milimetr długości. Są one kremowobiałe i drobno urzeźbione.

Białe larwy rzemlika dębowego osiągają do 28 milimetrów długości. Na środku przedplecza tych drewnożernych robaków znajduje się charakterystyczne pole, które utworzone jest z licznych, drobnych kolców. Wielkość tych kolców maleje w kierunku tylnym. W odróżnieniu od innych gatunków rzemlików poduszki ruchowe na tergicie odwłoka rzemlika plamistego są wypukłe i pokryte drobnymi kolcami, które w środku rozdzielone są mającą podłużny kształt bruzdką.

Poczwarki rzemlika plamistego mają od 14 do 20 milimetrów długości. Ich wydłużone ciała pokryte są kolcami  włoskami. Na ostatnim, szeroko zaokrąglonym członie odwłokowym poczwarki rzemlika dębowego znajdują się cztery bardzo duże, chitynowe kolce.

Rozmnażanie się i rozwój rzemlika plamistego

Osobniki dorosłe rzemlików plamistych widywane są od maja aż do drugiej dekady sierpnia. Najliczniej pojawiają się one na przełomie maja i czerwca. Widywane są rzadko ponieważ prowadza skryty tryb życia. Najczęściej spotykane są w godzinach popołudniowych lub wieczornych na liściach drzew i materiale lęgowym.

Osobniki dorosłe rzemlika plamistego odbywają żer regeneracyjny na liściach. Podczas tego żeru wygryzają one podłużne, poszarpane nacięcia biegnące wzdłuż żyłek liściowych.

Jaja składane są przez samice rzemlika plamistego pojedynczo w głębokich, poprzecznych nacięciach znajdujących się w korze.

Larwy rzemlika plamistego wylęgają się z jaj po upływie kilkunastu dni. Początkowo ich żerowanie odbywa się w wewnętrznych warstwach kory, łyku i kambium. Następnie żerowanie rzemlika plamistego obejmuje również zewnętrzne warstwy drewna. Chodniki larwalne drążone przez te drewnożerne robaki częściowo zapełnione są przez grube, brunatne trocinki oraz ciemniejsze ekskrementy. Po przezimowaniu larwy rzemlika plamistego cały kolejny rok spędzają żerując pod korą. Chodniki drążone przez larwy rzemlika plamistego żerujące w korze mają od 6 do 11 milimetrów szerokości, a chodniki drążone przez te drewnożerne larwy w wierzchnich warstwach drewna mają od 5 do 9 milimetrów szerokości. Przebieg wspomnianych chodników jest nieregularny. Bardzo często, zwłaszcza w górnej części pnia zdarza się, że chodniki te mają przebieg poprzeczny.

Chodniki drążone przez larwy rzemlika plamistego gęsto wypełnione są wiórkami i brunatnobiałymi trocinkami. W końcowej części rozszerzają się one placowato. Jesienią podczas drugiego roku żerowania larwy wygryzają kolebki poczwarkowe. Kolebki te mogą być zlokalizowane w różnych częściach drzew, a ich kształt uzależniony od tego gdzie się one znajdują. Hakowaty kształt zaobserwowano w przypadku kolebek znajdujących się na głębokości wynoszącej od 7 do 30 milimetrów w drewnie. Jamowaty kształt zaobserwowano w przypadku kolebek znajdujących się do głębokości 15 milimetrów w drewnie lub wewnątrz korowiny. Przepoczwarzenie larw rzemlika plamistego następuje wiosną po przezimowaniu wewnątrz kolebek. Najczęściej dzieje się to pod koniec kwietnia. Po wylęgnięciu się osobniki dorosłe rzemlika plamistego wygryzają w korze koliste otwory mające od 4 do 5 milimetrów średnicy. Na bukach i brzozach otwory te mają owalny kształt i wymiary 4-6 x 5-8 milimetrów. Cykl rozwojowy rzemlika plamistego najczęściej trwa dwa lata. W wyjątkowo niesprzyjających warunkach może on przedłużyć się do trzech lat. Wydłużeniu cyklu rozwojowego rzemlika plamistego sprzyja zwłaszcza przesuszenie materiału lęgowego.

Jakie szkody wrządza Rzemik plamisty

Rzemlik plamisty jest groźnym szkodnikiem wtórnym. Ten drewnożerny robak dobija drzewa uszkodzone lub osłabione w tym również te, w przypadku których uszkodzenia są tylko nieznaczne. Na drzewach stojących uszkodzenia powodowane przez rzemlika plamistego sięgają do głębokości 3 centymetrów, a na drzewach leżących do głębokości 6 centymetrów. Szkody wyrządzane przez rzemlika plamistego często mylone są ze szkodami wyrządzanymi przez inne gatunki szkodników drewna w tym zwłaszcza przez żerujących w podobny sposób paśnika pałączastego i niszczyciela pałączastego. Rzemlik plamisty wyrządza także szkody pośrednie poprzez przenoszenie zarodników grzybów, które powodują naczyniową chorobę dębów.

Jak zapobiegać szkodom wyrządzanym przez szkodnika

Zapobieganie szkodom wyrządzanym przez rzemlika plamistego polega przede wszystkim na podejmowaniu działań profilaktycznych. Działania te to między innymi usuwanie z lasów chorych i osłabionych drzew, wczesne wywożenie surowca z lasu oraz korowanie materiału lęgowego larw rzemlika plamistego. Drewno w którym żerują larwy rzemlika plamistego powinno zostać natychmiast okorowane lub zabezpieczone chemicznie. W przypadku masowego występowania rzemlika plamistego na początku marca wykładane są drzewa pułapkowe, które korowane są w połowie sierpnia. Pułapki te wykładane są w ocienionych miejscach zlokalizowanych we wnętrzu drzewostanu.