Cioch barwny (Anaglyptus mysticus) znany również jako cioch wzorzysty jest szkodnikiem drewna zaliczanym do rodziny kózkowatych.
Cioch barwny jest owadem powszechnie występującym na terenie Europy. Jego zasięg występowanie rozciąga się od rejonu Morza Śródziemnego do Wielkiej Brytanii i południowej Skandynawii. Na wschodzie jego zasięg występowania sięga aż po Kaukaz i Zakaukazie ale jest już tam rzadko spotykany. Cioch wzorzysty występuje też choć dość rzadko w północnej Afryce.
W Polsce cioch barwny występuje na terenie całego kraju za równo na terenach nizinnych jak i górskich aż do wysokości wynoszącej 1000, a według niektórych źródeł 2000 metrów nad poziomem morza. Spotykany jest w lasach mieszanych i liściastych, zagajnikach, parkach oraz sadach owocowych. Szczególnie często pojawia się na skrajach lasów i nasłonecznionych polanach.
Cioch barwny to wyjątkowo mało wybredny owad żerujący w drewnie. Większość drewnojadów może żerować jedynie w kilku, a czasem nawet wyłącznie w jednym gatunku drewna. Tak jest między innymi w przypadku owadów takich jak żerujący w dębie miazgowiec parkietowiec, żerujące w wierzbie wonnica piżmówka i dłużynka dwukropkowa, żerująca w topoli trociniarka południowa, żerująca w brzozie plamkówka brzozówka i zerująca w wierzbie plamkówka wierzbówka.
biuro@corneco.pl - +48 (22) 29 94 410
Zupełne inaczej jest w przypadku ciocha barwnego. Jest on gatunkiem polifagicznym, co oznacza, że może on żerować w różnych gatunkach drzew i krzewów liściastych. Są to między innymi drzewa takie jak dąb, buk, klon, grab, lipa, leszczyna, olsza, robinia, trzmielina, głóg, czarny bez, orzech włoski i wiąz. Ten drewnożerny owad żeruje także na licznych drzewach owocowych na przykład gruszach. Cioch wzorzysty atakuje drzewa obumierające, osłabione i martwe. Szczególnie licznie ten drewnojad żeruje w odziomkowych częściach drzew. Poza nimi ten szkodnik drewna żeruje również w obumarłych gałęziach, tylcach złomów, koronach żywych drzew, pniakach i nabiegach korzeniowych. Ten drewnożerny owad nigdy nie żeruje w materiale leżącym.
Osobniki dorosłe ciocha barwnego żywią się pyłkiem.
Osobniki dorosłe ciocha barwnego osiągają od 6 do 14 milimetrów długości. Ich ciała są czarne i wydłużone. Czułki ciocha barwnego są cienkie i łagodnie zakończone. Czułki samców ciocha barwnego są dłuższe od czułek samic ciocha barwnego. Przedplecze ciocha barwnego jest węższe od jego pokryw. U nasady przedplecza ciocha wzorzystego znajdują się podłużne bruzdy, a na całym przedpleczu bladożółte plamy. Pokrywy w części nasadowej obok i z tyłu tarczki z podłużnym wzgórkiem. Pierwszy z członów tylnych stóp ciocha barwnego jest niemal równie długi jak dwa kolejne razem wzięte. Pokrywy ciocha barwnego zakończone są łagodnym ścięciem. Za równo rysunek jak i barwa pokryw ciocha barwnego cechują się dużą zmiennością. U typowego przedstawiciela ciocha wzorzystego przednia połowa pokryw jest kasztanowa, ciemnobrunatna lub ciemnordzawa.
W okolicach połowy pokryw ciocha wzorzystego znajdują się trzy przepaski. Przepaski te złożone są z krótkich włosków. Włoski te mogą być żółtawe, szarobiałe lub białe. Pod koniec pokryw znajduje się kolejna, choć nieco już mniej wyraźnie zaznaczona przepaska składająca się z włosków o tym samym kolorze co przepaski poprzednie. Czasami zdarza się, że przepaski środkowa oraz tylna zlewają się ze sobą tworząc pojedynczą przepaskę, która biegnie przez środek pokryw. Czasami zdarza się, że pokrywy ciocha barwnego są w całości czarne, a jaśniejsze przepaski znajdują się tylko na środku i na końcu przedplecza. Przepaski są charakterystyczną cechą tego owada umożliwiającą jego rozpoznanie. Warto jednak pamiętać, że podobne, choć nie identyczne przepaski występują też u osobników dorosłych innych gatunków owadów w tym owadów żerujących w drewnie takich jak pąśnik niszczyciel (plagionotus detritus), pąśnik pałączasty (Plagionotus arcuatus) znany również jako biegowiec łucznik, tryk świerkowiec (Clytus lama) i tryk dębowiec (Clytus arietis).
Nogi tułowiowe ciocha barwnego są małe, ale pozostają wyraźne. Brzuszne oraz grzbietowe poduszki ruchowe segmentów odwłokowych mają jedną poprzeczną oraz dwie podłużne bruzdy.
Osobniki dorosłe ciocha barwnego pojawiają się od maja do lipca. Zauważyć je można na roślinach zielnych zaliczanych do rodziny baldaszkowatych, kwitnących krzewach na przykład głogu, dereniu świdwa, czarnego bzu, tarnin i tawuli wierzbolistnej oraz stosach drewna liściastego i materiale lęgowym w którym rozwijać się będą larwy ciocha barwnego. Samice ciocha barwnego składają jaja w otworach wylotowych innych owadów lub w szparach kory znajdujących się na osłabionych gałęziach i pęknięciach drewna.
Białe, osiągające do 20 milimetrów długości larwy pokryte są krótkimi szczecinkami. Początkowo żerowanie larw ciocha barwnego odbywa się pod korą. Dopiero później larwy ciocha barwnego zaczynają żerować w twardym, suchym i niezagrzybionym drewnie w którym wygryzają one nieregularne, nierzadko płatowo rozszerzone chodniki, których szerokość wynosi około 8 milimetrów. Na cieńszym materiale lęgowym chodniki te mają zazwyczaj przebieg podłużny. Chodniki drążone przez larwy ciocha barwnego szczelnie zapełnione są zbitą, przypominająca gips masą składającą się z ekskrementów i zlepionych ze sobą trocinek.
Przepoczwarzenie larw ciocha barwnego ma miejsce jesienią w wygryzionej w bielastym drewnie kolebce poczwarkowej. Po przypadającym najczęściej na wrzesień przepoczwarzeniu osobniki dorosłe ciocha barnego spędzają zimę wewnątrz kolebek poczwarkowych. Dopiero wiosną wygryzają się one z nich przez otwory wylotowe. Kształt otworów wylotowych uzależniony jest od płci osobnika dorosłego ciocha barwnego, który opuścił przez nie drewno. U samców są one koliste, a u samic niemal koliste. Otwory te mają od 3 do 4 milimetrów średnicy.
Długość cyklu rozwojowego ciocha barwnego cechuje się dużym zróżnicowaniem w zależności od warunków zewnętrznych. Trwa on od roku do kilkunastu lat najczęściej jednak są to dwa lub trzy lata. Rozwój ciocha barwnego najdłuższy jest w drewnie przesuszonym.
Jakie szkody wrządza cioch barwny w drewnie?
Cioch barwny rozpoczyna swoje żerowanie w drewnie żywych drzew. Najczęściej żerowanie tego owada koncentruje się w dolnej części pnia. Bardzo często zdarza się, że zniszczenia powodowane przez ciocha barwnego są na tyle poważne, że doprowadza on do złamania się drzewa w którym odbywało się jego żerowanie. Cioch barwny może doprowadzać do poważnych strat na terenach, na których występuje w dużych ilościach. Czasami zdarza się, że cioch barwny uszkadza również drewno które użyte zostało do wyrobu mebli lub jest składowane.
Zapobieganie szkodom wyrządzanym przez ciocha barwnego polega przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny lasu.
Poznaj także inne szkodniki drewna
